چکیده :
بررسی لغوی ماده سقی
۲۵ مرتبه در قرآن
در۲۵ آیه
در ۱۹ سوره
توضیحات درمورد تعداد استعمال ماده “سقی” در قرآن:
به طور کلی این ماده در قرآن ۲۵ مرتبه استعمال شده است:
۲ مرتبه باب استفعال
۷ مرتبه باب افعال
۱۳ مرتبه ثلاثی مجرد
۱ مرتبه اسم آلت
۱ مرتبه اسم مصدر
۱ مرتبه مصدر
مواد استعمال شده در آیات قرآن به ترتیبی که گذشت:
۲مرتبه استفعال:
وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ کُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ
بقره۶۰
وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ أَسْباطاً أُمَماً وَ أَوْحَیْنا إِلى مُوسى إِذِ اسْتَسْقاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ وَ ظَلَّلْنا عَلَیْهِمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَیْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون
اعراف۱۶۰
۷مرتبه باب افعال:
وَ جَعَلْنا فیها رَواسِیَ شامِخاتٍ وَ أَسْقَیْناکُمْ ماءً فُراتا
مرسلات۲۷
وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیْناکُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنین
حجر۲۲
وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّریقَهِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقا
جن۱۶
وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَهً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبین
نحل۶۶
وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَهً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها وَ لَکُمْ فیها مَنافِعُ کَثیرَهٌ وَ مِنْها تَأْکُلُونَ
۲۱مومنون
لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَهً مَیْتاً وَ نُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثیرا
فرقان۴۹
وَ یُسْقَوْنَ فیها کَأْساً کانَ مِزاجُها زَنْجَبیلا
انسان۱۷
۱۳ مرتبه ثلاثی مجرد:
۱ مرتبه اسم آلت:
فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ جَعَلَ السِّقایَهَ فی رَحْلِ أَخیهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا الْعیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُون
یوسف۷۰
۱ مرتبه اسم مصدر:
فَقالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ناقَهَ اللَّهِ وَ سُقْیاها
شمس۱۳
۱ مرتبه مصدر:
أَ جَعَلْتُمْ سِقایَهَ الْحاجِّ وَ عِمارَهَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللَّهِ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ
۱۹ توبه
روایات:
در این بخش از روایاتی استفاده شده که شامل افعالی هستند که در قرآن استعمال نشده.
باب تفاعل:
*ساقى القوم آخرهم شربا.
آب دهنده قومى باید که آخر ایشان آب خورد؛ زیرا که در ادب چنین است.
منبع:
شرح فارسى شهاب الأخبار(کلمات قصار پیامبر خاتم ص). ص۲۹
باب افتعال:
*وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عُیَیْنَهَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفَأْرَهِ تَقَعُ فِی الْبِئْرِ قَالَ إِذَا خَرَجَتْ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ تَفَسَّخَتْ فَسَبْعَ دِلَاءٍ قَالَ وَ سُئِلَ عَنِ الْفَأْرَهِ تَقَعُ فِی الْبِئْرِ فَلَا یَعْلَمُ بِهَا أَحَدٌ إِلَّا بَعْدَ أَنْ یَتَوَضَّأَ مِنْهَا أَ یُعِیدُ وُضُوءَهُ وَ صَلَاتَهُ وَ یَغْسِلُ مَا أَصَابَهُ فَقَالَ لَا قَدِ اسْتَعْمَلَ أَهْلُ الدَّارِ وَ رَشُّوا وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى قَدِ اسْتَقَى مِنْهَا أَهْلُ الدَّارِ وَ رَشُّوا.
منبع: التهذیب ۱- ۲۳۳- ۶۷۳، و الاستبصار ۱- ۳۱- ۸۳
ثلاثی مجرد:
- أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنِی مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ قَتَلَ قَتِیلًا وَ أَذْنَبَ ذَنْباً ثُمَّ لَجَأَ إِلَى الْحَرَمِ فَقَدْ أَمِنَ لَا یُقَادُ فِیهِ مَا دَامَ فِی الْحَرَمِ وَ لَا یُؤْخَذُ وَ لَا یُؤْذَى وَ لَا یُؤْوَى وَ لَا یُطْعَمُ وَ لَا یُسْقَى وَ لَا یُبَایَعُ وَ لَا یُضَیَّفُ وَ لَا یُضَافٌ
منبع:الجعفریات(الأشعثیات)ص ۷۱
- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی طَعَامِ الْأَسِیرِ، فَقَالَ: «إِطْعَامُهُ حَقٌّ عَلى مَنْ أَسَرَهُ وَ إِنْ کَانَ یُرِیدُ قَتْلَهُ مِنَ الْغَدِ؛ فَإِنَّهُ یَنْبَغِی[۱] أَنْ یُطْعَمَ وَ یُسْقى وَ یُظَلَّ وَ یُرْفَقَ بِهِ، کَافِراً کَانَ أَوْ غَیْرَهُ»
منبع: . الوافی، ج ۱۵، ص ۱۳۳، ح ۱۴۷۹۴؛ الوسائل، ج ۱۵، ص ۹۱، ذیل ح ۲۰۰۵۰.
ثلاثی مجرد:
ثلاثی مجرد این ماده دارای ۵ معنی می باشد که آنهارا در زیر مشاهده می فرمایید(در هر صفحه یک معنی) و باقی معانی متشابه از باب هارا در ذیل معانی ثلاثی مجرد قرار داده ایم:
معجم الوسیط فارسی
۱.سقی بطنه:شکمش آب آورد ، شکمش دچار بیماری استسقا شد
* اِستَسقَی بطنه: شکمش دچار استسقا شد
* سُقِیَ بَطنُه : شکمش آب آورد، دچار استسقا شد
2.سقی العرق: عرق بدن جاری شد و بند نیامد
*……….
۳.سقی الحیوان و النبات: به حیوان و گیاه آب دادو سیرابش کرد
*سقی(قلبه عداوهً) : دلش از آب کینه سیراب شد – مجهول –
* أسقاه : آبش داد – تأکید – إفعال
* أسقاه جدولاً من نهره: یک جوی آب از نهر حود به اوداد – تأکید – إفعال
* أسقی فلاناً: فلانی را به آب راهنمایی کرد— راهنمایی— إفعال
* ساقی فلاناً ماءً أو شراباً أو کأساً: به فلانی آب یا نوشیدنی یا جامی از نوشیدنی داد –تعدیه—مفاعله
* سقّاه: بسیار آبش داد—مبالغه-تفعیل
* إسـتَقَی فلاناً و منه : از فلانی آب خواست
* إستَقَی من النّهر أو البِئر أو السَاقِیَه و نَحوِها: از نهر یا از چاه یا از دولاب و امثال اینها آب برداشت – طلب – إفتعال
* إستَقَی المَعارِف او الأخبار من کَذَ ا : دانشها یا اخبار را از فلان چیز به دست آورد — اتخاذ – افتعال
* تَساقَی القومُ : آن قوم به یکدیگر آب دادند – مشارکت – تفاعل
* تَساقَوا کُؤُوسَ المنیه: جام های مرگ را به یکدیگر نوشاندند – مشارکت – تفاعل
* تَسَقَّی السائلَ : مایع را به خود جذب کرد و مکید – جذب(یا طلب) – تفعل
* تَسَقَّی : آبیاری و سیراب شد – مطاوعه – تفعل
* إستَسقَی فُلاناً و منه : از او آب یا آبیاری خواست – طلب – استفعال
* ساقَی فلاناً شَجَرَهُ أو أرضَه و فِیها : درخت یا زمین خود را به فلانی داد تا از آن سرپرستی و نگهبانی کند و سهمی ببرد – (مساقات فقهی)…… – مفاعله
- سقاه غَیثاً : بارانی بر او فرستاد
*……….
5.سَقَی الثَوبَ و نحوه و سَقاه صبغاً : جامه و امثال آن را از رنگ سیر کرد
* سَقَی الثَوبَ کذا من الصَبغ : پارچه یا جامه را پی در پی در رنگ فرو برد – تاکید —تفعیل
معجم الوسیط عربی
1.سَقَی بطنُه : -ِ سقیاً : اجتمع فی تجویفه البریتونی سائل مَصلِیّ لایکاد یبرأ منه
*…………
2.سَقَی العِرقُ: سالَ و أمَدَّ فلم ینقطع
*……….
- سَقَی الحیوانَ والنباتَ : أرواهُ ویُقال: سقاه غیثاً : أنزله علیه
* أسقاه : سقاه . وفی تنزیل العزیز: « و أسقَیناکم ماءً فراتاً»
* – جعل له ماءً أو سقیاً . ویقال : أسقاه جدولاً من نَهرِه
* – فلاناً : دَلَّهُ علی موضِع الماء
* – قال له : سقاک اللهُ أو سقیاً لک
* – فلاناً شَجَرَه أو أرضه ، وفیها: دَفَعَها إلیه و استعمله فیها لیعمُرَها و یسقیها و یقوم بإصلاحها ، علی أن یکون له سهمٌ مغلومً من الریع و المحصول
* إستَقَی فلاناً و منه : طَلَبَ منه السّقی
* إستقی من النهرِ أو البِئرِ أو الساقیه و نحوها: أخذ من مائها . ویقال إستَقَی المعارف او الأخبار ونحوها من کذا : إستَمَدَّها منه و حصل علیها.
* تساقی القومُ : سَقَی کلًّ واحد صاحِبَه و یقال : تساقَوا کُؤُوس المنیّه: حارب بعضهم بعضاً
* تسقّی: قبلَ السّقی و تروّی
* تسقّی السائِلَ: تَشَرَّبَه. یقال:تسقّی الجلد الدّم
*مصباح المنیر: سقیتُ:الزرعَ
*مصباح المنیر: (أسقیتُهُ)بالألفِ لُغَهً
* مصباح المنیر : (سقانا)اللهُ الغیثَ و (أسقانا)
۴.سَقَی الثَوبَ و نحوه : أشرَبَه صبغاً. و یقال : سقاه صبغاً . فهو ساقٍ
* سقّا الثوبَ کذا من الصّبغ : کرّر غمسَه فیه
- سُقِیَ بطنه سقیاً: سَقَی. فهو مَسقِیّ و یقال : سُقِیَ قلبه عداوهً : أشرَبَها
*……..
و اما در اینجا به «بخش اسم» در معجم الوسیط فارسی رسیده ایم که توجه شمارا به مشاهده معانی این اسماء دعوت مینماییم:
معجم الوسیط فارسی
اسم مکان :
*السِقایه: جای آب دادن
*السِقی : زمین یا زراعتی که آبیاری شود
*المَسقاه : جای آب دادن ، جای آبیاری کردن ، کانال آبرسانی به زمین یا حیوانات
* السقایه : آبخوری
اسم زمان :
*………..
اسم آلت:
*الساقِیه : جوی و جدول و کانال آبیاری زمین و مزرعه
*السقاء : مشک و خیک برای آب و شیر
*السقّاء : آبکش
*المِسقاه: ابزار آبیاری، المَسقاه
*السقایَه : ظرف آب دادن – جام- پیمانه
*
اسم مبالغه:
*السقّاء : آب ده – سقّا – فروشنده آب
* السقّاءه-السقّایه: زنی که آب ببرد و بفروشد
جامد:
*السَقی: در دعا گویند ( سقیاً له و رعیاً) به سلامت باشد محفوظ باشد
*السِقی: زمین یا زراعتی که آبیاری شود نه اینکه با آب باران باشد (زرع سِقیٌ):زراعتی که از راه باران سیراب وآبیاری نشود – سهم آب – بهره آب- (کم سقیً أرضک؟) سهم آب زمین تو چقدر است؟؟
اسم ذات :
*السقیّ : نخلی که با دولاب آبیاری می شود، گیاه پاپیروس – ابری که بارانش قطره های خیلی درشت دارد و محکم بر زمین می خورد
*السقیّه : یک گیاه پاپیروس
* المسقیّ: کسی که شکمش مبتلای به استسقا شده است.
*الإستسقاء : نماز طلب باران-بیماری استسقا
* الإستسقاء الدماغیّ: وضعیتی است که در اثر تجمع مایع مغزی نخاعی در جمجمه ایجاد شده وباعث بزرگی سر و … می شود
* السِقایه: حرفه ی سقا
* السِقی: زمین یا زراعتی که آبیاری شود نه اینکه با آب باران باشد
* زرعً سِقیً : زراعتی کع از راه باران سیراب و آبیاری نشود . سهم آب بهره ی آب
* السِقی : مشیمه، بچه دان ، آب درون بچه دان
مصدر:
*الإستسقاء : طلب آب یا آبیاری کردن
* السِقایه الحاجّ : آب دادن زائران خانه ی خدا
* السَقایه : آب دادن – آب آوردن
اسم مصدر:
*السُقیا : آبیاری ، بارندگی، از السقی(سُقیا رحمهٍ لا سقیا عذابٍ): خدایا باران رحمتت را بر ما نازل کن نه باران عذاب
اسم فاعل :
*الساقی : آب دهنده آبیاری کننده…؟
*السقّاء: فروشنده آب
*الساقی : سیر کننده پارچه از رنگ – ریزنده باران – کسی که نوشیدنی بدهد – ساقی
اسم مفعول :
*السقِیّ: آب داده شده ، آبیاری شده ، تشنه ، نیازمند به آب (زرعٌ سَقِیٌّ) و نخلٌ سَقِیًّ): زراعت و نخل تشنه و نیازمند به آب
صفت مشبهه:
*……..
اسم تفضیل:
*……..
با یاری خداوند منان در این بخش از پژوهش وارد معجم الوسیط عربی شده و اسماء مرتبط با ماده ی «سقی» رو مورد بررسی قرار میدهیم:
معجم الوسیط عربی
اسم مکان:
*السِقایه : موضع السّقی
* المَسقاه : موضع السَقی
*المِسقاه : المَسقاه
* مصباح المنیر : السِقایه : بالکسر المَوضِعُ یُتَّخَذُ لِسَقِی النّاس
اسم آلت:
*الساقیه : القناه تسقی الارض و الزرع
*الساقیه : دولابُ یُدارُ فَیرفع الماء إلی الحقل
*السقاء: وعاءٌ من جلدٍ یکون للماء و اللبن
* السقاء : کلًّ مایجعل فیه ما یُسقی
*السقایه : الإناءُ یسقی به
* المَسقاه : قناهٌ یسقی منها الزرع والحیوان
* المِسقاه : آله السقی
* مصباح المنیر: السِقاء : یکون للماء واللبن
اسم مبالغه:
*……….
اسم ذات(جامد):
*الإستسقاء : تجمع سائل مصلّی فی التجویف البریتونیّ لایکاد یبرأ منه
* الأستسقاء الدماغیّ : مرض خلقی فی الغالب یزداد فیه السائل المخیّ الشوکی فی البطون الدماغ ، فَیُمَدِّدُها و یرقّقه
* السقایه : حرفه السقّاء و سقایه الحاجّ : سقیهم الماءَ ینبذ فیه الزبیب و کانت من مآثو قریش
*السِّقی : ما یسقی من أرضٍ أو زرعٍ ویقال: زرعً سقیً : یروی من غیر الأمطار = مصباح المنیر : مَن یقول (سَقَّیتُه) أذا کان بیدک
*مصباح المینر : ساقیه : یقال للقناه الصغیره، لأنّها تسقی الأرض
* السِقی : نصیبٌ من السَقی و یقال کم سقیٌ أرضک . و- المشیمه نفسها ، وهی جلدهٌ یکون فیها ماءٌ أصفرُ ینشقٌّ عن رأسِ الوَلَدِ عند خروجه
* السَقِیّ: النخل الذی یسقی بالدوالی . و – البردیّ سُمِّیَ بذلک لنباته فی الماء ، أو لقربه منه. واحدته : سَقیّه . و- السحابه العظیمه القطرِ الشدیدهُ الوَقع
* المسقَوِیّ : الزرع الذی یُسقی بالسیح لا بالسماء کأنّه نسبه ألی المسقَی و عام مصر تقول: مِسقاوی
*مصباح المنیر : السِقی: ماءٌ أصفرُ یَقَعُ فیه و لایکادُ یبرأُ
مصدر:
*الأستسقاء:طلب السقیا
* مصباح المنیر: سقیاً
*مصباح المنیر: الأستسقاء : طلب السَقی مثلُ ( استمطار) لِطَلَبِ المَطَر
اسم مصدر:
- *السُقیا: الاسم من السقی ، یقال : سقیاً رحمهٍ لا سُقیا عذابٍ أی اسقنا غیثاً فیه نفع بلاضرر =مصباح المنیر: أسقیته دعوتُ له فقلتُ له (سقیا لک) و فی الدعاء (سقیا رحمهٍ ولا سقیا عذابٍ) علی فُعلَی بالضمّ أی اسقیا غیثاً فیه نفعٌ بلاضرر ولا تخریبٍ
اسم فاعل:
* الساقی : من یقدم الشراب
* المصباح المنیر: ساقٍ
* السقّاء : من یحترف بحمل الماء إلی المنازل و نحوها و هی سقّاءه،سقّایه
اسم مفعول:
* مصباح المنیر: مَسقِیّ
* السَقِیّ : المَسقِیّ و – ما یحتاج للمسقی یقال : زرعٌ سَقِیٌّ،نخلً سَقِیًّ
جمع بندی معانی و گزینش معنای جامع و خلق معنای جدید:
* از موارد یاد شده میشود به این نتیجه رسید که یکی از معانی ماده« سقی» آب دادن و سیراب کردن میباشد که بیشتر معانی را به خود اختصاص داده بود.
*با اینکه برخی از معانی دیگری مانند بیماری استسقا و رنگ کردن نیز جزو معانی «سقی» هستند ولی به علت محدود بودن استعمال در معنای جامع نمیگنجند.
* در مفردات به این معناها اشاره شده:
- قرار دادن چیزی که بتوان به عنوان منبع شرب استفاده کرد یعنی منبع شرب را در اختیار بگذاری و نوشیدن را هرگونه که میخواهد انجام دهد
- دادن نوشیدنی برای نوشیدن
(نتیجه)= از بین این دو معنی معنای اول بسیار زیباتر میباشد که معنایی دوچندان زیبا به لفظ میدهد
*در التحقیق نیز این ماده را در جایگاه ” تهیه آنچه مینوشند ” معنا کرده
در این بخش به اسماء مربوط به ماده «سقی» می پردازیم
نظرات
ارسال دیدگاه برای این نوشته بسته می باشد.