در این نوشته آثار استغفار مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته، چرا که به جهت اهمیت این آثار دانستن موجب حرکت به سوی استغفار برای کسب آنها می باشد و همچنین اگر کسی در پی این اثرات باشد در می یابد که راه آن استغفار است، مسئالی که در این مقاله حول این موضوع بررسی شده، اولا معنای استغفار و تفاوتش با توبه است، به اینکه استغفار مقدمه ایست برای توبه. همچنین به این پرداخته شده که آثار مورد نظر مترتب بر استغفار موثر و حقیقیست نه استغفاربیهوده. و نیز بیان شده که برخی از اثرات عامند ولی برخی مختص به استغفار جمعی هستند. در نهایت ۲۱مورد از آثار استغفار بیان و بررسی شده که از اهم آنها آمرزش گناهان است؛ و نیز این نکته ذکر شده که برخی آثار مترتب بر خود استغفار و برخی دیگر مترتب بر آمرزش گناهان هستند که خود اثر استغفار است، چرا که با زوال گناهان اثرآنها نیز از بین خواهدرفت.

کلید واژه: استغفار، آثار استغفار، توبه، گناه

مقدمه

بدون شک یکی از اعمالی که در اسلام توصیه اکیدی بر آن شده استغفار است، شخصی از آیت الله بهجت «ره» درخواست می کند تا به او ذکر بزرگی بیاموزد؛ ایشان می فرمایند: «ذکری یادتان بدهم که از جواهرهای همۀ کوه‌های دنیا  و مروارید همه دریاها قیمتی‌تر باشد؟»جواب می دهد بله و منتظر ذکر عریضی از لسان ایشان می شود که ایشان می فرمایند «استغفار… استغفار… استغفار! اگر بدانید در این استغفار چه گنج‌هایی نهفته است؛ روح را صیقل می‌دهد، راه‌ها باز می‌شود و حاجت‌ها برآورده می‌شوند.»[۱] بدون شک این چنین ذکر و عملی  می تواند برای آدمی بسیار راه گشا باشد. لکن چه راهی؟ چه گره هایی به دست استغفار گشوده می شود؟ و چه ناممکن هایی به دست این عمل ممکن می شود؟ وقتی که انسان این ها را دانست می داند که کجا و برای چه هدفی از این راهگشا بهره ببرد؛ بدین سبب است که ما به بررسی آثار این عمل پرداخته ایم و اثرات آن را بیان کردیم تا آدمی بداند راه رسیدن به این اثرات استغفار است. آثاری که برخی از آنها تنها از راه استغفار حاصل می شدند و در برخی استغفار نقش اساسی دارد. امید است که بتوانیم به آنچه که می گوییم و میخوانیم جامه عمل بپوشانیم تا خداوند متعال ما را از آثار آن  بی نصیب نگذارد.

استغفار چیست

معنای لغوی

واژه استغفار از ریشه “غ ف ر” به معنای درخواست  مغفرت[۲] است . مغفرت مصدر میمی غفر به معنای پوشاندن و پنهان کردن چیزی است چنان که گفته می شود «اصبغ ثوبک بالسواد فهو اغفر لوسخه/ لباست را رنگ سیاه کن تا در برابر چرک پوشاننده تر باشد[۳]» و از جانب خدا نسبت به بنده  استغفار به معنای درخواست زبانی و عملی آمرزش و پوشش گناه از پیشگاه خداوند است.

تفاوت استغفار و توبه

استغفار همانگونه که گذشت به معنای طلب مغفرت است، که این طلب مغفرت مقدمه و جزئی از توبه و بازگشت انسان به سوی خداست همانگونه که[۴] خداوند در آیه«وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ»آن را مقدم بر توبه کرده است. قدم اول استغفار است و این استغفار است که موجب میشود انسان توفیق توبه پیدا کند، چرا که توبه به معنای بازگشت به سمت خداست و برای اینکه توفیق بازگشت داشته باشی ابتدا باید پاک شوی و این استغفار است که تو را پاک می کند و به تو امکان توبه می دهد. از امام صادق(ع) نقل شده که «هر کس چهار چیز را داشته باشد به چهار چیز دست می یابد، که یکی از آنها استغفار است که کسی که اهل استغفار باشد توفیق توبه خواهد داشت» حضرت آیت الله خامنه ای نیز در این باره میفرمایند: «خودِ استغفار، در واقع جزئی از توبه است. توبه هم یعنی بازگشت به سوی خدا. بنابراین، یکی از ارکان توبه، استغفار است؛ یعنی طلب آمرزش از خدای متعال» “(۲۸/۱۰/۱۳۷۵ خطبه نماز جمعه تهران)

استغفار حقیقی

یکی از مسائل مهم در استغفار جدی بودن و عزم  داشتن برای این امر است، به اینکه استغفار نه فقط از زبان که از صمیم قلب صورت بگیرد و الّا این استغفار بی فایده است. همانگونه که امام رضا «علیه السلام » فرمودند هفت چیز بدون هفت چیز دیگر مسخره است و از جمله آنها صرف استغفار زبانی است یا در روایتی دیگر آمده که «من استغفر بلسانه و لم یندم بقلبه فقداستهزئ نفسه» در برخی روایات تعبیری بالاتر از این برای این دسته افراد بیان شده و آنها را کسانی دانسته که خدا را مسخره می کنند.

حال سوال اینجاست که استغفار جدی و قلبی و استغفار حقیقی چیست؟؟ حضرت امیر «علیه السلام » در حکمت ۴۱۷نهج البلاغه خطاب به شخصی که در حال استغفار بود عتاب می کنند و میفرمایند :«ثکلتک امک، اتدری ما الاستغفار؟؛ مادرت به عزایت بنشیند، می دانی استغفار چیست؟»در ادامه حضرت استغفار حقیقی را بیان کرده و شش شرط را برای آن بیان می کنند که عبارت است از:

• پشیمانی از گذشته
• عزم بر عدم بازگشت برای همیشه
• اینکه حقوق مردم را ادا کنی تا با خداوند متعال عاری از هر گناهی دیدار نمایی.
• هر واجبی را که بر عهده تو بوده و انجام ندادی به جای آوری.
• گوشتی را که در گناه بر پیکرت روییده در غم ها آب کنی تا پوستت به استخوانت بچسبد.
• جسم خود را رنج طاعت بچشانی همانگونه که براو حلاوت معصیت چشانده بودی.

سپس می فرمیاند: پس در این ساعت بگو استغفرالله.

بی شک استغفاری که در آیات و روایات آثاری برای آن مترتب شده استغفار حقیقی است چرا که غیر از آن بیهوده و لغو است.

اسباب آثار استغفار

برای استغفار آثار متعددی را ذکر کرده اند که با اندک تاملی در این آثار درمی یابیم برخی از این آثار مترتب از نفس استغفار است و برخی دیگرمترتب بر آمرزش گناهان است که خود یکی از آثار استغفار است .به بیان دیگر گناهان دارای آثار سوء و مسبب برخی از موانع اند، استغفار باعث از بین رفتن گناهان می شود و با زوال سبب (گناهان) مسبب (آثار آنها) نیز از بین می رود و موانع برطرف می شود در نتیجه ما دو دسته آثار داریم دسته اول آثاری که مترتب بر نفس استغفار و دسته دوم آثار ی که  مترتب برآمرزش گناهان می باشد

انواع استغفار

انسان یا از گناهی فردی که انجام داده استغفار می کند؛که این استغفار فردی است و آثاری در آیات و روایات برای آن ذکر شده است. اما گاهی استغفار به صورت جمعی صورت می گیرد به این صورت که از گناهی که اجتماع مرتکب آن شده استغفار جمعی صورت می گیرد که برخی از آثار مختص این نوع استغفار است و با استغفار فردی حاصل نمی شود. معمول آثار ذکر شده در روایات شامل مطلق استغفار می شود لکن برخی ازآثار به استغفار جمعی اختصاص داده شده است.

آثار استغفار

۱.     آمرزش گناهان

همانطور که بیان شد یکی از مهم ترین آثار استغفار آمرزش گناهان است. از آنجا که گناهان عواقب دنیوی و اخروی بسیاری دارند اگر بتوان آنها را از بین برد می توان عواقب آنها را نیز جبران کرد و از آنها در امان ماند پیامبر اسلام  «صلی  الله علیه و آله »در این رابطه گناهان را نوعی بیماری دانسته اند و فرموده اند«لکل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار»[۵] یعنی آنچه که این بیماری را ازبین می برد استغفار است. همچنین در روایتی دیگر از امام باقر «علیه السلام »داریم که «التائب من الذنب کمن لاذنب له»[۶]

از مجموع این آیات و روایات می توان نتیجه گرفت که استغفارموجب آمرزش و از بین رفتن گناهان می شود و هنگامی که گناهان از بین بروند آثار آنها نیز از بین می رود. به همین سبب امیر المومنین در فراز های ابتدائی دعای کمیل از خدا طلب آمرزش گناهانی را می کنند که آثار سوئی دارند تا از آثار ان در امان بمانند برای مثال می فرمایند اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل النقم، یعنی از گناهانی که باعث نزول بلا می شوند استغفار می کنند تا از بلا در امان بمانند.

مسئله ای که می توان در اینجا مطرح کرد این است که هر استغفار  باعث آمرزش چه میزان از گناهان میشود. برای پاسخ به این مسئله باید به این نکته توجه کرد که انسان به دو شیوه استغفارمی کند گاهی استغفار از گناه خاصی می کند که امید است ان گناه آمرزیده شود اما گاهی استغفار عمومی می کند، که در این مورد بستگی به زمان و تعداد استغفار تعدادی از گناهان انسان آمرزیده می شود؛ برای مثال امام صادق «علیه السلام »در روایتی میفرمایند «من استغفر الله عز وجل بعد العصر سبعین مره غفر الله له ذلک الیوم سبع مائه ذنبه[۷]» که طبق این روایت هرکس  بعد از عصر  روزی هفتاد مرتبه استغفار کند هفتصد گناه  از او آمرزیده می شود؛ و یا در روایت دیگری از امام رضا «علیه السلام »نقل شده که« أَنَّهُ مَنِ اِسْتَغْفَرَ اَللَّهَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ سَبْعِینَ مَرَّهً غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کَانَتْ بِعَدَدِ نُجُومِ اَلسَّمَاءِ» هر کس در هر روز شعبان هفتاد مرتبه استغفار کند تمام گناهان او آمرزیده می شود اگر چه به تعداد ستاره های آسمان باشد[۸].

مسئله دیگری که در اینجا قابل بیان است این است که استغفار تنها باعث آمرزش گناهان خود فرد نمی شود بلکه در برخی موارد باعث آمرزش گناه دیگران می شود، مانند وقتی که شخصی برای شخص دیگری استغفار کند و یا در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که «من استغفر الله عز وجل بعد العصر سبعین مره غفر الله له ذلک الیوم سبع مائه ذنبه فان لم یکن له فلابیه فان لم یکن لابیه فلامه فان لم یکن لامه فلاخیه فان لم یکن لاخیه فلاخته فان لم یکن لاخته فللاقرب فالاقرب»[۹] با توجه به این روایت اگر  شخصی استغفار کرد و خود گناهی نداشت گناهان نزدیکان او که به ترتیب در روایت ذکر شده آمرزیده می شود.

۲.     جبران عیوب

استغفار نه تنها آثار گناهان را ازبین می برد بلکه عیوب انسان را جبران می کند؛ رهبر انقلاب  نیز گناهان را تشبیه به زخم کرده و در بیان جبران عیوب آن می فرمایند:« اگر شما از این کاری که کردید – که اثر این کار باید بماند – پشیمان شدید، باب توبه و استغفار باز است. شما با گناهی که مرتکب می شوید، مثل این است که زخمی به بدن خودتان زده و میکروبی را وارد بدنتان کرده باشید؛ بیماری اجتناب‌ناپذیر است. اگر میخواهید اثر این زخم و این بیماری و این ضربه، در وجود شما از بین برود، خدای متعال بابی باز کرده و آن باب توبه و استغفار و انابه و بازگشت به خداست. اگر برگردید، خدای متعال جبران خواهد کرد. این، نعمت بزرگی است که خدای متعال به ما داده است.[۱۰]»

۳.     جلا دادن قلب و دل

یکی دیگر از آثار استغفار جلا دادن قلب آدمیست، چرا که دل را از زنگار گناهان رها ساخته و نورانی می سازد رسول اکرم (ص) در این باره می فرمایند:« إنَّ للقلوب صَدَأً کَصَدَإِ النُّحاس فاجلوها بالاستغفار و تلاوه القرآن؛ دل ها را زنگار می‌گیرد مانند زنگار مس، پس آن را با استغفار و قرآن خواندن جلا دهید[۱۱]» درنتیجه استغفار یکی از جلا دهنده های قلب و دل آدمیست.

۴.     عاقبت بخیری و مقام و منزلت بالا نزد خداوند

یکی دیگر از آثار استغفار عاقبت به خیر شدن آدمیست چرا که با استغفار و توبه گناهان انسان می ریزد و می تواند با اعمال نیکش نزد خداوند عزیز و عاقبت به خیر شود. همانگونه که خداوند در سوره«ص» می فرماید: «فَغَفَرْنَا لَهُ ذَلِکَ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ؛ ﻣﺎ ﻫﻢ لغزشش را بر او بخشیدیم  پیشمان ﻭﺍﻟﺎﻣﻘﺎم ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﻮﺵ‌ﻋﺎﻗﺒﺖ.[۱۲]» همانطور که در ایه بیان شده پشیمانی او باعث والامقامی او و همچنین خوش عاقبتی و عاقبت بخیری او می شود.

۵.     دفع بلاء

یکی دیگر از آثار استغفار دفع بلاها می باشد، خداوند متعال در سوره کهف بندگان بی ایمانی که استغفار نمی کنند را تهدید به نزول عذاب الهی می کند و می فرماید د:« وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن یُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الْهُدَى وَیَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلَّا أَن تَأْتِیَهُمْ سُنَّهُ الْأَوَّلِینَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلًا ؛ ﺑﺎ ﺍﻳﻨﻜﻪ  مردم ﺑﺎ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‌ﻫﺎی ﺩﻳﻨﻲ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻣﻲ‌ﺷﻮﻧﺪ، ﺍﻳﻤﺎﻥ ﻧﻤﻲ‌ﺁﻭﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺧﺪﺍ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﻧﻤﻲ‌ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ. ﻧﻜﻨﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻥ، سراغ ﺍﻳﻦ‌ﻫﺎ ﻫﻢ بیاید ﻳﺎ ﻋﺬﺍﺏ ﺍﻟﻬﻲ ﺟﻠﻮی ﭘﺎﻳﺸﺎﻥ ﺳﺒﺰ ﺷﻮﺩ![۱۳]» با تامل در  این آیه درمی یابیم که راه فرار از عذاب الهی و دچار نشدن به عذابی که گذشتان را سردچار آن شده اند، استغفار است.  حضرت علی «علیه السلام» نیز در این باره در دعای کمیل می فرماید اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلا، خداوندا گناهانی که سبب نزول بلا می شود را بر من بیامرز بدیهی است که با آمرزش این گناهان، نزول بلاهایی که به واسطه این گناهان بوده تمام می شود. همچنین امام صادق (ع) می فرمایند «سه چیز است که هر که آنها را داشته باشد ضرر و زیان نمی بیند؛ اول دعای در هنگام گرفتاری، دوم استغفار از گناه هنگام لغزش و سوم شکر و سپاس گزاری هنگام نزول نعمت الهی[۱۴]» به این بیان یکی از لوازم سه گانه در امان بودن از بلا وضرر استغفار است.

نکته جالب توجه این است که استغفار مستغفرین نه تنها بلا را از شخصشان دفع می کند بلکه باعث دفع بلا از جامعه آنها نیز می شود و مردم به برکت وجود آنها در جامعه از بلا مصون می مانند؛ خداوند متعال در قران می فرماید« و ما کان معذبهم و هم یستغفرون[۱۵]» طبق این ایه مادامی که مردم اهل استغفار باشند عذاب الهی بر انها نازل نمی شود، همچنین امام صادق(ع) در این باره می فرمایند« إِنَّ اَللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُصِیبَ أَهْلَ اَلْأَرْضِ بِعَذَابٍ قَالَ لَوْ لاَ اَلَّذِینَ یَتَحَابُّونَ فِیَّ وَ یَعْمُرُونَ مَسَاجِدِی وَ یَسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَارِ لَوْلاَهُمْ لَأَنْزَلْتُ عَذَابِی[۱۶]» بنا بر این روایت نیز هرگاه خداوند می خواهد اهل زمین را عذاب کند، به خاطر وجود افرادی در ان از عذاب منصرف می شود که این افراد ویژگی هایی دارند که یکی از آنها این است که اهل استغفار سحرگاهی هستند و می فرماید اگر این افراد با این ویژگی ها نبودند عذابم را نازل می کردم.

۶.     ملجأ و امان مردم

استغفار تنها ملجایست که مردم می توانند به آن پناه ببرند، چرا که امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند در بین مردم دو امان بود، یکی رسول اکرم (ص) و دیگری استغفار؛ اکنون یکی از آنها یعنی پیامبر اکرم(ص) ازبین انها رفته و تنها یک امان و پناهگاه باقی مانده و آن استغفار است.[۱۷]

۷.     سبب امیدواری

استغفار راه برگشت به سمت خداوند را فراهم می کند و همانطور که گفته شد مقدمه ی  توبه می باشد و از این جهت بنده هیچگاه نباید ناامید از درگاه الهی شود چرا که همیشه راه بازگشت باز است، امیر المومنین علی(ع) در این باره میفرمایند:«در عجبم از کسی که با وجود استغفار ناامید است[۱۸]»

۸.     از بین رفتن غم و غصه

یکی دیگر از اثار استغفار از بین رفتن غم و غصه می باشد، امام صادق(ع) در روایتی از پیامبر اسلام نقل می کنند که« و من کثر همومه فلیکثر من الاستغفار»[۱۹] هر کس غم و غصه اش زیاد گردد باید استغفار کند؛ بنا بر این روایت کثرت در استغفار در هنگام غم وغصه باعث از بین رفتن آن می شود.

۹.     درخشش نامه اعمال

از آثار کثرت استغفار و ممارست بر آن درخشش نامه اعمال است؛ چرا که استغفار باعث آمرزش گناهان و حذف آنها از نامه اعمال می شود و تنها اعمال نیک در نامه عمل باقی می ماند، همچنین خود استغفار یک عمل نیک است که باعث نورانی تر شدن نامه عمل می شود، در نتیجه نامه اعمال بنده مستغفر درخشان است. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: «اذا اکثر العبد من الاستغفار رفعت صحیفته و هی تلألأ[۲۰]» هرگاه بنده بسیار استغفار کند نامه عملش بالا می رود در حالی که می درخشد.

۱۰.  محشور شدن با پیامبر و اهل بیت در روز محشر

یکی از آثار اخروی استغفار توفیق محشور شدن با  پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان در روز قیامت است؛ امام رضا «علیه السلام» اینگونه مومنان را بشارت می دهند که« وَ مَنِ اِسْتَغْفَرَ اَللَّهَ فِی یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ شَعْبَانَ سَبْعِینَ مَرَّهً حُشِرَ فِی اَلْقِیَامَهِ فِی زُمْرَهِ اَلنَّبِیِّ اَلْأَکْرَمِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وَ وَجَبَتْ لَهُ کَرَامَهُ اَللَّهِ تَعَالَى[۲۱]» هرکس در یک روز از ماه شعبان  هفتاد مرتبه استغفار کند در زمره نبی اکرم «صلی الله علیه و آله  » محشور می شود و خدا او را گرامی می دارد. همچنین حضرت جواد «علیه السلام »در پاسخ به نامه اسماعیل بن سهل (که در آن از امام درخواست کردند تا چیزی به او بیاموزد تا در دنیا و آخرت با ایشان باشند) چنین نوشته اند که « سوره «انا انزلنا» را زیاد بخوان و زبانت را به استغفار مشغول بدار»[۲۲]

۱۱.  دور شدن شیاطین

استغفار یکی از اسباب دور شدن شیطان از انسان است، در روایتی از امیر المومنین(ع) امده که شخصی درباره  راه دور شدن شیطان از انسان از پیامبر اکرم (ص) سوال کردند، و ایشان در پاسخ چند چیز را نام بردند که از جمله آنها استغفار بود[۲۳].

۱۲.  زندگی خوب تا پایان عمر

یکی دیگر از اثار استغفار، داشتن زندگی شیرین و لذت بخش تا پایان عمر است خداوند در این باره در سوره هد چنین می فرماید:«انِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى؛ ﻭ ﺍﻳﻨﻜﻪ از خدا آمرزش بخواهید  ﻭ به سویش برگردید تا زندگی خوبی ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻋﻤر نصیبتان کند .» و همچنین در ادامه ایه می فرماید:« وَیُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ؛ ﺑﻠﻪ، ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻟﺎﻳﻘﻲ ﺑﻪ‌ اندازه   لیاقتش  می دهد.[۲۴]» طبق این ایه انسانی که استغفار کند به خاطر استغفارش لایق این می شود که زندگی خوبی تا لحظه مرگش تجربه کند و خدا به خاطر این لیاقتش به او این زندگی شیرین را میچشاند.

۱۳.  بارش باران های پی در پی

از آثار اجتماعی استغفار که با استغفار اجتماعی حاصل می شود بارش باران های پی در پی، و در نتیجه در امان بودن از خشکسالی و بی آبی است. خداوند متعال در قران کریم در دو مورد به این موضوع اشاره می فرمایند به این صورت که در سوره های نوح و  هود پس از امر به استغفار و توبه جمعی بشارت به نزول این رحمت الهی می دهند و می فرمایند:« و یرسل السماء علیکم مدرارا؛ تا باران های پی در پی برایتان بفرستد.[۲۵]» و همچنین در ادامه این مطلب در سوره نوح میفرماید: « و یجعل لکم جنات و یجعل لکم انهارا؛ و برایتان باغ ها و رود های پر آبی قرار می دهیم[۲۶]» که از این بخش اهی می توان فهمید نزول این رحمت الهی به  حدی است که رود ها پر آب می شوند و در نتبیجه انسان از خشکسالی و بی آبی نجات می یابد.

۱۴.  افزایش روزی

از دیگر آثار استغفار که هم در قرآن و هم در روایات به آن اشاره شده افزایش رزق و روزی است، خداوند متعال در سوره نوح و در ادامه بیانی آثار استغفار می فرماید: « و یمددکم بالاموال…[۲۷]»  یعنی اموالتان را زیاد می کند همچنین رسول خدا (ص) در روایتی که در ان آثار کثرت استغفار را بیان می کنند چنین میفرمایند:«…و رزقه من یحث لایحتسب[۲۸]» یعنی خداوند متعال به واسطه «استغفار زیاد» به بنده اش روزی می دهد. همچنین در روایتی دیگر پیامبر جوانی را که روزیش کم شده بود، توصیه به نماز استغفار کرد[۲۹].

۱۵.  افزایش تمرکز

استغفار باعث ایجاد تمرکز در امور و رفع پراکندگی در کارها می شود پیامبر اکرم (ص)در این بره می فرمایند:« إِذَا رَأَیْتَ فِی مَعَاشِکَ ضِیقاً وَ فِی أَمْرِکَ اِلْتِیَاثاً فَأَنْزِلْ حَاجَتَکَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لاَ تَدَعْ صَلاَهَ اَلاِسْتِغْفَارِ…؛هر گاه در کارت دچار پراکندگی شدی به حق تعالی پناه ببر و نماز استغفار گذار» همچنین حضرت در ادامه روایت طریقه نماز استغفار را آموزش می دهند.[۳۰]

۱۶.  افزایش فرزند

اثر دیگر استغفار رزق فرزند دار شدن  است خداوند متعال در سوره نوح در بیان آثار استغفار می فرمایند:  « و یمددکم باموال و بنین؛ و اموال و اولادتان را زیاد می کند.»[۳۱]

۱۷.  خوشبو شدن نفس انسان

از دیگر آثار استغفار معطر شدن نفس انسان است،  چرا که گناهان باعث متعفن شدن و بد بویی  نفس انسان می شود و استغفار با از بین بردن گناهان  بوی متعفن آنها را از بین می برد  و همچنین نفس انسان را خشبو می کند؛امیرالمومنین علی (ع) در این باره میفرمایند:« تعَطَّرُوا بِالاِسْتِغْفَارِ لاَ تَفْضَحْکُمْ رَوَائِحُ اَلذُّنُوبِ.با طلب آمرزش خود را خوشبو کنید تا بوی گناهان شما را رسوا نکند» [۳۲]

۱۸.  رهایی از غفلت

از دیگر فواید استغفار رهایی از غفلت است چرا که استغفار خود ذکری است که انسان را به یاد خدا می اندازد حضرت آیت الله خامنه ای این فایده را اولین فایده و اثر بزرگ استغفار بیان کرده و در بیان علت آن این چنین می فرمایند:« ما باید از گناهانمان استغفار کنیم. فایده‌ی بزرگ استغفار این است که ما را از غفلت نسبت به خود خارج میکند. ما گاهی در مورد خودمان دچار اشتباه میشویم. وقتی به فکر استغفار میافتیم، گناهان، خطاها، خیره‌سریها، پیروی از هوای نفس که کردیم، تجاوز از حدود که انجام دادیم، ظلمی که به نفس خودمان کردیم، ظلمی که به دیگران کردیم، جلوی چشم ما زنده میشود و به یادمان می‌آید که چه کرده‌ایم؛ آن وقت دچار غرور، دچار نخوت، دچار غفلت نسبت به خود نمیشویم. اولین فایده‌ی استغفار این است.[۳۳]»

۱۹.  اشک چشم

یکی از آثاری که در روایات برای کثرت گناهان بیان شده خشکیدن اشک چشم است، امیر المومنین علی (ع) در این باره می فرمایند:« ما جَفَّتِ الدُّموعُ إلاّ لِقَسوَهِ القُلوبِ، و ما قَسَتِ القُلوبُ إلاّ لکَثرَهِ الذُّنوب؛ اشکها نخشکید، مگر به سبب سخت دلی و دلها سخت نشد، مگر به سبب کثرت گناه.[۳۴]» و از طرفی گفتیم استغفار آثار گناهان را از بین می برد در نتیجه استغفار سختی دل را از بین برده و در نتیجه اشک چشمان انسان دوباره جاری می شود و توفیق تضرع پیدا می کند.

۲۰.  استجابت دعا

یکی از آثار استغفار این است که گناهانی را که موجب حبس و عدم قبولی دعا می شود از بین می برد و در نتیجه موجب قبولی دعای انسان می شود؛ حضرت علی(ع) در دعای کمیل از اینگونه گناهان استغفار کرده و می فرمایند :«اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعا؛ خداوندا بیامرز برایم گناهانی را که دعا را باز می دارند» در نتیجه بار آمرزش این گناهان دعای انسان مستجاب می شود .

۲۱.  پیشرفت جامعه

یکی از گناهان اجتماعی وجود اختلاف است، حضرت آیت الله خامنه ای در این باره می فرمایند:«پیداست توی یک کشوری وقتی بین مسئولین اصلی کشور کشمکش بود، دعوا بود، اختلاف بود، همدیگر را قبول نداشتند، دائم به فکر ضربه زدن به هم بودند کار ها پیش نمی رود، …به نظر من این یکی از آن چیز هاییست که ما هرچه در این زمینه کوتاهی داشتیم، حالا بایستی از این کوتاهی ها استغفار کنیم» درنتیجه با استغفار از این کوتاهی ها اثر آنها از بین رفته و کار ها پیش می رود و جامعه پیشرفت خواهد کرد.

نتیجه

با بررسی استغفار و سیری در آثار آن در می یابیم که ایزد منان چه منتی بر ما نهاده و چه نعمتی بر ما عرضه داشته چرا که اگر بی نصیب از این نعمت بودیم چه بسا زندگانیمان از هم پاشیده می شد و هلاک می شدیم پس به آن رسم که شکر نعمت نعمتت افزوتن کند بر ماست که شکر این نعمت را بجای آورده و از آن کمال استفاده را ببریم باشد که رستگار شویم.

منابع:

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمد بن علی، ( به مقدمه: بحر العلوم، محمد صادق) (بدون تاریخ). علل الشرائع.      ۲ ج. قم: مکتبه الداوری

ایرانشاهی اعظم(۱۳۹۹)، به شیوه باران، تهران ،  موسسه فرهنگی هنری البهجه

حر عاملی، محمد بن حسن، ( به تحقیق شعرانی، ابوالحسن. شریف رازی، محمد. و ربانی شیرازی، عبدالرحیم) ( ۱۴۱۲). وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. ۲۰ ج. بیروت  لبنان: دار إحیاء التراث العربی

حمیری، نشوان بن سعید، (به تصحیح: عمری، حسین. اریانی، مطهر بن علی. عبدالله، یوسف محمد)(۱۴۲۰)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ۱۲ج، سوریه دمشق، دارالفکر

خسروی حسینی، غلامرضا، و راغب اصفهانی، حسین بن محمد(۱۳۷۴). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن. ۳ ج. تهران  ایران: مرتضوی.

شریف الرضی، محمد بن حسین،(۱۳۷۹) نهج البلاغه (ترجمه محمد دشتی ). قم – ایران: مشهور.

طبرسی، حسن بن فضل(۱۳۷۰). مکارم الأخلاق. ۱ ج. قم: الشریف الرضی.

کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۳). الکافی. ۸ ج. تهران – ایران: دار الکتب الإسلامیه.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی؛ بهبودی، محمد باقر(۱۳۸۶ش). بحار الانوار(چاپ چهارم). قم: اسلامیه

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی(۱۴۲۳). زاد المعاد. بیروت – لبنان: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.

سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای https://farsi.khamenei.ir/

[1] به شیوه باران، ص۵۹، با اندکی تغییر

[۲] شمس العلوم،جلد۱، ص۴۹۸۲

[۳] مفردات،ص۶۰۹ “غفر”

[۴]/ بحارالانوار، ج۶۸، صص۴۴ مَنْ أُعْطِیَ أَرْبَعاً لَمْ یُحْرَمْ أَرْبَعاً … وَ مَنْ أُعْطِیَ اَلاِسْتِغْفَارَ لَمْ یُحْرَمِ اَلتَّوْبَه

[۵] مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۱۳

[۶] مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۱۳

[۷] وسائل الشیعه، ج۶، ص۴۸۲

[۸] زاد المعاد، ج۱، ص۴۶

[۹] وسائل الشیعه، ج۶، ص۴۸۲

[۱۰] بیانات حصرت آقا در خطبه های نماز جمعه تهرانن /۲۸دی ۱۳۷۵

[۱۱] بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۷۴

[۱۲]  سوره ص، ایه۲۵

[۱۳]  سوره کهف، ایه ۵۵

[۱۴] بحار الانوار، ج۶۸، ص۴۶

[۱۵] سوره انفال، ایه ۳۳

[۱۶] وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۰۴

[۱۷] کَانَ فِی اَلنَّاسِ أَمَانَانِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَلاِسْتِغْفَارُ فَرُفِعَ مِنْهُمْ أَمَانٌ وَ هُوَ رَسُولُ اَللَّهِ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ أَمَانٌ وَ هُوَ اَلاِسْتِغْفَارُ / ارشاد القلوب، ج۱، ص۳۱

[۱۸] عجبت لمن یقنط و معه الاستغفار/بحار الانوار، ج۵۷، ص۶۷

[۱۹] بحار الانوار، ج۹۲، ص۱۹۴

[۲۰] کافی، ج۲، ص۵۰۴

[۲۱] زاد المعاد، ج۱، ص۴۴

[۲۲] فَکَتَبَ بِخَطِّهِ أَعْرِفُهُ أَکْثِرْ مِنْ قِرَاءَهِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ رَطِّبْ شَفَتَیْکَ بِالاِسْتِغْفَارِ / مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۱۳

[۲۳] قِیلَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا اَلَّذِی یُبَاعِدُ اَلشَّیْطَانَ مِنَّا قَالَ اَلصَّوْمُ لِلَّهِ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ اَلصَّدَقَهُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ وَ اَلْحُبُّ فِی اَللَّهِ تَعَالَى وَ اَلْمُوَاظَبَهُ عَلَى اَلْعَمَلِ اَلصَّالِحِ یَقْطَعُ دَابِرَهُ وَ اَلاِسْتِغْفَارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ/ بحار لانوار، ج۶۰، ص۲۶۴

[۲۴] سوره هود، اهی ۲

[۲۵] سوره هود، ایه ۵۲/ سوره نوح، ایه ۱۱

[۲۶] سوره نوح،ایه ۱۲.

[۲۷] سوره نوح، ایه ۱۲

[۲۸] وسائل الشیعه، ج۷، ص۱۷۷

[۲۹] مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۲۸

[۳۰] «وَ هِیَ رَکْعَتَانِ تَفْتَتِحُ اَلصَّلاَهَ وَ تَقْرَأُ اَلْحَمْدَ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ مَرَّهً وَاحِدَهً فِی کُلِّ رَکْعَهٍ ثُمَّ تَقُولُ بَعْدَ اَلْقِرَاءَهِ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ خَمْسَ عَشْرَهَ مَرَّهً ثُمَّ تَرْکَعُ فَتَقُولُهَا عَشْراً عَلَى هَیْئَهِ صَلاَهِ جَعْفَرٍ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ یُصْلِحُ اَللَّهُ لَکَ شَأْنَکَ کُلَّهُ» /مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۲۸

[۳۱] سوره نوح، ایه ۱۲

[۳۲] وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۷۰

[۳۳] بیانات حضرت آقا در خطبه های نماز جمعه تهران. ۲۳ شهریور ۱۳۸۶

[۳۴] علل الشرائع، ج۱، ص۸۱